EKONOMİ VE TİCARET

Ticaret, ekonomi için en önemli konuların başlarında yer alır. Ticaretin doğuşu, ticarete yönelik farklı bakış açıları ve ticaret modellerine dair pek çok bilgi Ekonomi Rehberim'in bu yazısında yer alıyor. Eğer daha önceki yazılarımızı okumadıysanız bu bilgi dolu yazıdan önce Ekonomi Nedir? ve Üretim Faktöleri ile ilgili yazılarımızı mutlaka okumalısınız.

SERBEST TİCARETİN DOĞUŞU

Öncelikle kısaca genel anlamda ticaretin doğuşundan başlamak daha isabetli olacaktır. İnsanlık var olduğundan beri ticaret de var olmuştur. Önceleri bu basit bir değiş tokuştan ibaretken yönetimlerin güçlenmesi, medeniyetin gelişmesi ve ülkeler arasında farklı malların ticaretinin yapılması ticari gelişime ivme kazandırmıştır. Ticaretin bu gelişimi ise tüccar sınıfını doğmasına sebep olmuştur.

MERKANTİLİZM

Merkantilizm, 17. ve 18. asırlarda ve özellikle Avrupa'da çok önemli bir role sahip olmuştur. Merkantilizm'e göre bir ülke ihracatından fazla ithalat yapıyorsa, bu ülke varlık sahibi olur ve dolayısıyla halkı da varlık sahibi olur. Aynı zamanda bu kavrama göre, ülkenin sahip olduğu altın gibi değerli kaynaklar ne kadar çoksa bu ülke o kadar varlıklıdır. Böylece Avrupa coğrafyası ucuz yer altı kaynaklarına yönelip, elde ettikleri kaynakları ihraç mamullerine dönüştürüp satmak için büyük bir rekabete girdiler. 

Ancak Merkantilizm kusurlu bir sistem doğurdu. Her ülke ithalatından çok ihracat yapamazdı. Bu yarışta herkes kazanamazdı ve sonuç olarak bu kusurlu anlayış zaman içinde kayboldu.

SERBEST TİCARET

Merkantilizm'in bitmesinde İskoç düşünür Adam Smith önemli bir yere sahiptir. Adam Simith, bir ülkenin en iyi üretebildiği şeyi üretip bu ürünü serbest ticaret ile satması gerektiğini savunmuştur. Böylece gerekirse ucuz kaynaklar ithal edilecek ancak bu sistemle ile ülke ve toplum zenginleşecektir. Bu konuya değinmişken "Mutlak Üstünlük" kavramını daha iyi açıklamamız gerek.

Bir üretici, ürettiği ürünü diğerlerinden daha hızlı ve daha çok sayıda üretebiliyorsa, bu üretici için ekonomik anlamda Mutlak Üstünlüğe sahiptir denir.

Diğer bir ekonomik kavram ise "Karşılaştırmalı Üstünlük"tür. Bir üretici, ürettiği ürünü diğer bir üreticiden daha düşük fırsat maliyetiyle üretiyorsa bu üretici ekonomik anlamda "Karşılaştırmalı Üstünlük" sahibidir.

Bu iki kavramı detaylı bir şekilde örneklendirelim. Ahmet bir saatte bir sepet meyve toplayabilirken Mehmet ise bir saatte iki sepet meyve toplayabilir. Bu durumda mutlak üstünlük Mehmet'tedir. Ancak bu bir saatte Ahmet de Mehmet de bir sepet meyveyi kasalayabiliyor olsun. Bu durumdaysa Ahmet bir sepet meyveyi kasalarken bir sepet meyve toplama işini yapamaz, Mehmet ise bir sepet meyveyi kasalarken iki sepet meyve toplama işini yapamaz. Meyve kasalama işi için Ahmet'in fırsat maliyeti bir sepet meyve iken, Mehmet'in bu iş için fırsat maliyeti iki sepet meyvedir. Buradan çıkan sonuç Ahmet'in kasalama işi yapması, Mehmet'in ise meyve toplama işi yapmasıdır.

ULUSLARARASI TİCARET

Başka ülkelerdeki insanlarla yapılan ticaret uluslararası ticarettir. Karşılıklı yarar ve kazanç doğurur. İkinci Dünya Savaşı öncesi ülkeler ikili antlaşmalarla ekonomilerini ve ticaretlerini korumaya çalışıyordu çünkü serbest ticaretin faydası anlaşılamamıştı. IMF ve Dünya Bankası'nın oluşturulması, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Antlaşması'nın (GATT) oluşumu, 1995'te ise GATT'ın dönüştürülmüş hali Dünya Ticaret Örgütü ile serbest ticaretin faydaları çokça görülmüş ve hızlıca dünya çapına serbest ticaret yayılmıştır.

ULUSLARARASI TİCARET ENGELLERİ

• Gümrük Vergileri
• Kotalar
• Ambargolar

Gümrük vergileri,  devlet gelirini artırmak veya bir iş kolunu desteklemek amacıyla kullanılır. Örnek olarak ABD çelik endüstrisi, gümrük vergilerinin desteğiyle ucuz dış rekabetten çok daha az etkilenmiştir. Ancak gümrük vergilerinin artması aslında devlet kazancını pek artırmaz çünkü halk pahalılaşmış ürünleri daha az alır. Aynı zamanda gümrük vergisi rekabeti önlerken verimsizliği desteklemiş olur.

Kotalar, ticaret için oluşturulmuş limitlerdir. 70'lerde ABD'de yerel araba markalarını ve üreticilerini desteklemek için ithal arabalara kota kondu. Bu durumun sonucu ise arabalarda daha yüksek fiyat ve kalitesizlikten ibaret oldu. Daha sonra ise yabancı markalar ABD'de fabrika kurup kota sorununu aştılar böylece yerli üreticiler için rekabet çok daha yüksek bir seviyeye geldi. 

Ambargolar, başka bir ülkeyi cezalandırmak veya yıldırmak için kullanılan ticari yasaklardır.